Thứ Tư, 28 tháng 1, 2015
MỘT SỐ SUY NGHĨ VỀ LÃI SUẤT CƠ BẢN
ThS. PHẠM QUỐC VIỆT
1. Lãi suất cơ bản trên thế
giới
L
|
ãi suất cơ bản ở
Canada và Mỹ (Prime rate hoặc Prime lending rate) là lãi suất mà các ngân hàng
thương mại lớn sử dụng để cho vay các khách hàng ưu đãi, có độ tín nhiệm cao.
Lãi suất này được các tổ chức tín dụng tham khảo trong việc tính toán lãi suất
cho vay các tổ chức và cá
nhân trong nền
kinh tế.
Ở Mỹ, lãi suất cơ bản thường cao hơn 3 điểm phần trăm so với lãi
suất cho vay bù đắp dự trữ bắt buộc (federal funds rate[1]).
Tạp chí Wall Street Journal công bố theo định kỳ lãi suất cơ bản ở các nuớc
(riêng ở Mỹ, lãi suất này tính trên lãi suất cơ bản do 30 ngân hàng lớn nhất
của Mỹ công bố).
Bảng 1: Các lãi suất cơ bản trên thế giới
Đơn vị tính: phần trăm
|
||||
52 tuần qua
|
||||
Mới nhất
|
Tuần trước
|
Cao
|
Thấp
|
|
Mỹ
|
3.25
|
3.25
|
3.25
|
3.25
|
2.25
|
2.25
|
2.50
|
2.25
|
|
Khu vực châu Âu
|
1.00
|
1.00
|
1.25
|
1.00
|
Nhật Bản
|
1.475
|
1.475
|
1.475
|
1.475
|
Thụy Sĩ
|
0.53
|
0.53
|
0.55
|
0.51
|
Anh
|
0.50
|
0.50
|
0.50
|
0.50
|
Úc
|
4.25
|
4.00
|
4.25
|
3.00
|
Hồng Kông
|
5.25
|
5.25
|
5.25
|
5.00
|
Nguồn: www.wsj.com
(09/04/2010)
Ở Malaysia Malaysia
Trong hoạt động tín dụng ngân hàng trên thế
giới, lãi suất cơ bản thường được sử dụng làm cơ sở để tính toán lãi suất thả
nổi cho các khoản vay ngắn hạn (như cho vay qua thẻ tín dụng, cho vay thế chấp,
cho vay cá nhân…), theo đó lãi suất cho vay bằng lãi suất cơ bản cộng thêm một
tỷ lệ lãi suất cố định, tương ứng với rủi ro tín dụng.
Như vậy, có thể rút ra một số nhận xét quan
trọng về lãi suất cơ bản trên thế giới:
- Lãi suất cơ bản là cơ sở để tính lãi suất
cho vay, có thể là giá vốn của khoản vay (trường hợp Malaysia
- Lãi suất cơ bản do từng ngân hàng quy định,
không là đối tượng điều chỉnh trực tiếp[3]
của pháp luật.
2. Lãi suất cơ bản ở Việt Nam
Lãi suất cơ bản ở Việt Nam
- Ngân hàng nhà nước (NHNN) công bố lãi suất cơ bản trên cơ sở
tham khảo mức lãi suất cho vay thương mại đối với khách hàng tốt nhất của nhóm
các tổ chức tín dụng được lựa chọn theo quyết định của Thống đốc NHNN trong
từng thời kỳ[5].
- Các ngân hàng thương mại (NHTM) chuyển từ việc áp dụng trần lãi
suất cho vay sang cho vay theo lãi suất cơ bản cộng biên độ (cho vay ngắn hạn
là 0,3%/tháng, cho vay trung dài hạn là 0,5%/tháng)[6].
Danh sách các tổ chức tín dụng được lựa chọn để cung cấp thông tin
tham khảo cho NHNN về lãi suất cho vay ban đầu gồm 15 ngân hàng, trong đó có 4
NHTM nhà nước, 5 NHTM cổ phần đô thị, 2 NHTM cổ phần nông thôn, 2 ngân hàng
liên doanh và 2 chi nhánh ngân hàng nước ngoài tại Việt Nam[7].
Tuy nhiên, đến năm 2002, NHNN lại thay đổi cơ chế cho vay theo
hướng không áp dụng lãi suất cơ bản cộng biên độ, mà cho phép các NHTM áp dụng
lãi suất thỏa thuận với khách hàng. Lãi suất cơ bản vẫn tiếp tục được duy trì,
nhưng chỉ để tham khảo và định hướng đối với lãi suất thị trường[8].
Đến năm 2008, khi các dấu hiệu của khủng hoảng tài chính thế giới đã rõ rệt, và
hoạt động kinh doanh của các doanh nghiệp trong nước lâm vào tình trạng khó
khăn, NHNN trở lại với cơ chế điều hành lãi suất cho vay theo lãi suất cơ bản,
theo đó lãi suất kinh doanh của NHTM (lần này bên cạnh lãi suất cho vay, có bổ
sung thêm lãi suất huy động) không vượt quá 150% của lãi suất cơ bản do NHNN
công bố[9].
Danh sách các tổ chức tín dụng được lựa chọn để cung cấp thông tin cho NHNN lên
đến 25 ngân hàng, trong đó có 20 NHTM cổ phần, 2 ngân hàng liên doanh và 3 ngân
hàng 100% vốn nước ngoài tại Việt Nam[10].
Cơ chế cho vay này được thực hiện đến đầu năm 2010, nhưng không có tác động
tích cực đối với thị trường tín dụng, nên đã được điều chỉnh theo hướng áp dụng
lãi suất thỏa thuận đối với cho vay tiêu dùng từ tháng 1/2009[11],
và đối với cho vay kinh doanh trung dài hạn, từ tháng 2/2010[12].
Và đến đầu tháng 4/2010, NHNN lại quay trở về với cơ chế điều hành lãi suất
thỏa thuận[13].
Một điều cần lưu ý, theo Bộ Luật dân sự 2005, điều 476 có quy định
về lãi suất trong hợp đồng vay tài sản trong xã hội như sau: “1. Lãi suất vay
do các bên thoả thuận nhưng không được vượt quá 150% của lãi suất cơ bản do
Ngân hàng Nhà nước công bố đối với loại cho vay tương ứng. 2. Trong trường hợp
các bên có thoả thuận về việc trả lãi, nhưng không xác định rõ lãi suất hoặc có
tranh chấp về lãi suất thì áp dụng lãi suất cơ bản do Ngân hàng Nhà nước công
bố tương ứng với thời hạn vay tại thời điểm trả nợ”. Trong Bộ luật dân sự 2005,
không có điều khoản nào loại trừ hoạt động cho vay của các tổ chức tín dụng ra khỏi
phạm vi điều chỉnh của Bộ luật này[14].
Qua xem xét cơ chế điều hành lãi suất cho vay của NHNN từ khi có
Luật NHNN cho đến nay, nổi lên một số vấn đề sau:
(1) Vì sao cơ chế điều hành lãi suất theo hướng lãi suất cơ bản
cộng biên độ không đi vào thực tiễn tín dụng ngân hàng ở Việt Nam
(2) Việc các NHTM áp dụng lãi suất thỏa thuận với khách hàng, mà
trong nhiều trường hợp vượt quá mức quy định của Bộ luật dân sự phải chăng là
hợp pháp?
Ở đây, chúng ta xem xét các vấn đề trên ở ý nghĩa kinh tế của lãi
suất cơ bản. Nếu theo thông lệ thế giới và theo các văn bản pháp quy hiện hành
của NHNN thì lãi suất cơ bản là lãi suất cho vay khách hàng tốt nhất. Nếu đã
hiểu theo cách tiếp cận này, thì đương nhiên lãi suất cho vay của bất kỳ khách
hàng nào khác của ngân hàng sẽ có lãi suất cao
hơn lãi suất cơ bản.
Bên cạnh đó, nếu xét từ góc độ chi phí, lãi suất cơ bản được tính
từ giá vốn, cộng thêm phần bù rủi ro tín dụng của khách hàng tốt nhất và lợi
nhuận dự kiến của ngân hàng, tức là lãi suất cơ bản > giá vốn. Mặt khác, do
tất cả các khoản tiền gửi mà NHTM nhận được từ khách hàng đều phải chịu dự trữ
bắt buộc (hiện từ 1-3%, gửi tại NHNN) và dự trữ tùy ý (để đảm bảo thanh toán
cho chính bản thân NHTM), nên giá vốn = lãi suất huy động/(1 – tỷ lệ dự trữ),
suy ra lãi suất huy động < giá vốn. Kết hợp lại, ta có bất đẳng thức:
Lãi suất huy động < lãi suất cơ bản < lãi suất cho vay.
Trong những năm qua, và cho đến thời điểm này (lãi suất cho vay
thỏa thuận từ 14 – 17%/năm, lãi suất tiết kiệm trên 11%/năm, còn lãi suất cơ
bản là 8%/năm), lãi suất cơ bản do NHNN công bố thấp hơn lãi suất huy động và
lãi suất cho vay của các NHTM, vì vậy, có thể suy đoán là lãi suất cơ bản được
công bố không theo biến động lãi suất trên thị trường tín dụng. NHTM là tổ chức
kinh doanh, vì vậy, họ phải quan tâm đến chênh lệch lãi suất được tạo ra từ
hoạt động kinh doanh tiền tệ. Khi lãi suất cơ bản cộng biên độ vẫn chưa đảm bảo
được chênh lệch lãi suất cần thiết so với lãi suất huy động, các NHTM có động
cơ tìm kiếm thêm phần chênh lệch lãi suất bổ sung như cho vay vượt trần, thu
các loại phí (phí thẩm định, phí quản lý tài sản, phí thu xếp tín dụng…), hoặc
khách hàng phải ký quỹ một phần tiền vay… và do đó làm méo mó lãi suất thị
trường.
Một mối nguy khác là, mặc dù NHNN cho phép các
NHTM áp dụng lãi suất thỏa thuận khi cho khách hàng vay vốn, nhưng trong các
văn bản hiện hành, không có nội dung nào đề cập đến cho vay vượt trần quy định
của Bộ luật dân sự. Do đó, khi các NHTM cho khách hàng vay trên cơ sở lãi suất
thỏa thuận, mà lãi suất này vượt 150% lãi suất cơ bản do NHNN công bố, NHTM có
khả năng bị khách hàng kiện theo Bộ luật dân sự; đồng thời hợp đồng tín dụng
giữa ngân hàng và khách hàng dễ bị tuyên bố vô hiệu, khi đó khách hàng chỉ trả
lãi theo lãi suất được quy định tại Điều 476, Bộ luật dân sự, tức là bằng với
lãi suất cơ bản do NHNN công bố. Về vấn đề này, tác giả muốn lưu ý về lãi suất
trần 150% lãi suất cơ bản. Đối với hoạt động của NHTM, hoạt động cho vay bị hạn
chế vì phải đảm bảo an toàn cho tiền gửi của khách hàng. Không phải khách hàng
nào, nhu cầu vốn nào ngân hàng cũng cho vay, mà ngân hàng chỉ cho vay những
khách hàng mà họ cho rằng có thể kiểm soát được rủi ro tín dụng mà thôi. Còn
trong xã hội, việc cho vay tài sản có thể có lãi suất cao hơn, vì người cho vay
có thể chấp nhận rủi ro tín dụng cao hơn (chẳng hạn trường hợp các công ty tài
chính cho vay trả góp, hoặc các cửa hiệu cầm đồ). Điều này cho thấy, nếu muốn
hạn chế cho vay nặng lãi trong xã hội thì không thể duy trì mức lãi suất trần
nói trên.
3. Một số kiến nghị
Quan điểm của tác giả là vẫn phải có quy định về lãi suất trần
trong Bộ Luật dân sự để tránh tệ cho vay nặng lãi trong xã hội, đồng thời các
NHTM vẫn phải tuân thủ quy định này trong hoạt động tín dụng của mình. Từ đó
xin có hai kiến nghị dưới đây:
Một là, lãi suất cơ bản cần
được tính toán theo sát mặt bằng lãi suất thị trường. Nếu Luật NHNN đã giao cho NHNN
nhiệm vụ tính toán mức lãi suất cơ bản thì NHNN nên công khai nguồn số liệu
tính toán. Tuy nhiên, tốt hơn cả là giao nhiệm vụ này cho Hiệp hội ngân hàng,
vì đây không phải là công cụ của chính sách tiền tệ, mà chỉ là kết quả quan hệ
cung – cầu trên thị trường tín dụng mà thôi.
Hai là, Quốc hội cần xem xét
lại mức trần 150% của Bộ Luật dân sự. Cần phải có nghiên cứu khảo sát các chủ
thể có liên quan đến quan hệ vay mượn tài sản trong xã hội, bao gồm các chủ thể
cho vay như NHTM, các công ty tài chính, các cửa hiệu cầm đồ, các chủ thể đi
vay như cá nhân, doanh nghiệp… để điều chỉnh mức lãi suất trần cho phù hợp./.
[1]
Fed fund rate là lãi suất mà các ngân hàng cho nhau vay để bù đắp thiếu hụt dự
trữ bắt buộc trên cơ sở thương lượng, thời hạn vay chủ yếu là qua đêm
[2]
Theo www.blr.my
[3]
Ngân hàng trung ương có thể tác động đến lãi suất cơ bản thông qua các công cụ
của chính sách tiền tệ như thị trường mở, lãi suất tái chiết khấu, tỷ lệ dự trữ
bắt buộc…, nhưng tác động này là không trực tiếp.
[4]
Điều 9, Luật Ngân hàng nhà nước 1997.
[5]
Điều 2, Quyết định số 241/2000/QĐ-NHNN1 ngày 02/8/2000
[6]
Điều 2, Quyết định số 242/2000/QĐ-NHNN1 ngày 02/8/2000
[7]
Điều 1, Quyết định 153/2001/QĐ-NHNN ngày 27/2/2001
[8]
Quyết định 546/2002/QĐ-NHNN ngày 30/5/2002
[9]
Quyết định 16/2008/QĐ-NHNN ngày 16/5/2008
[10]
Điều 1, Quyết định 17/2008/QĐ-NHNN ngày 16/5/2008
[11]
Thông tư 01/2009/TT-NHNN ngày 23/1/2009
[12]
Thông tư 07/2010/TT-NHNN ngày 26/02/2010
[13]
Thông tư 12/2010/TT-NHNN ngày 14/04/2010
[14]
Điều 2, Bộ luật dân sự 2005
