Phân tích sự tham gia và vai trò của Việt Nam trong một số khuôn khổ hợp tác khu vực và liên khu vực
Thứ Ba, 11 tháng 11, 2014
Toàn cầu hoá, hội nhập kinh tế quốc tế
và tự do hoá thương mại đã và đang là xu thế nổi bật của kinh tế thế giới đương
đại. Phù hợp với xu thế đó, từ năm 1986 đến nay, Việt Nam đã tiến hành công
cuộc đổi mới và đẩy mạnh hội nhập kinh tế quốc tế với phương châm “đa dạng hoá, đa phương hoá quan hệ đối
ngoại. Việt Nam sẵn sàng là bạn của tất cả các nước trong cộng đồng quốc tế,
phấn đấu vì hoà bình, độc lập và phát triển” [1].
Trong điều kiện quốc tế ngày nay khi quá trình hội nhập ngày càng được xúc tiến
nhanh, ngoại giao đa phương ngày càng giữ một vị trí quan trọng, góp phần nâng
cao vị thế quốc tế của đất nước trên thế giới. Mặt khác, các hoạt động này của
Việt Nam còn phản ánh quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, góp phần xây dựng các
thể chế khu vực và liên khu vực[2].
Ở bài học kỳ này, tôi sẽ: “Phân tích sự tham gia và vai trò của Việt
Nam trong một số khuôn khổ hợp tác khu vực và liên khu vực”.
1.
KHÁI QUÁT CHUNG
1.1.
Việt Nam với hợp tác khu vực
Con đường phát triển của các quốc gia,
dường như đã trở thành một quy luật, là hướng ra bên ngoài, tham gia hợp tác
khu vực và rộng hơn là toàn cầu. Riêng ở châu Á, Nhật Bản, Hàn Quốc, Trung
Quốc, Ấn Độ, Việt Nam,... đã và đang xây dựng hợp tác khu vực. Việt Nam, với tư
cách là chủ thể của luật quốc tế, đã tham gia nhiều các tổ chức quốc tế thế
giới, tuy nhiên việc hợp tác khu vực của Việt Nam chủ yếu trong Đông Nam Á
thông qua khuôn khổ tổ chức Hiệp hội ASEAN.
ASEAN là một tổ chức chính trị, kinh tế,
văn hóa và xã hội của các quốc gia trong khu vực Đông Nam Á, thành lập
năm 1967 với tôn chỉ đoàn kết, tương trợ và chống tình trạng bạo động và bất ổn
tại những nước thành viên. Năm 1995, Việt Nam trở
thành thành viên thứ bảy của Hiệp hội ASEAN. Trong suốt quá trình tham gia hội
nhập ASEAN, Việt Nam luôn nỗ lực hết mình vì sự phát triển và lớn mạnh của khu
vực với ý thức về tầm quan trọng chiến lược của hợp tác khu vực đối với Việt
Nam: một hiệp hội ASEAN đoàn kết, vững mạnh và thống nhất sẽ góp phần quan
trọng trong việc duy trì môi trường hòa bình, ổn định, hữu nghị và phát triển ở
khu vực.
1.2.
Việt Nam với hợp tác liên khu vực
Khái niệm hợp tác liên khu vực là khái
niệm được hiểu dưới hai góc độ:
(1) Sự hợp tác giữa một quốc gia, tổ
chức quốc tế ở khu vực địa lý này với quốc gia, tổ chức quốc tế ở khu vực khác;
(2) Sự tham gia của một quốc gia, tổ
chức quốc tế vào một tổ chức quốc tế liên khu vực hoặc diễn đàn liên khu vực
(các quốc gia thành viên có vị trí địa lý ở các khu vực khác nhau).
Tuy nhiên, khi nhắc đến sự tham gia và
vai trò của một quốc gia trong khuôn khổ hợp tác liên khu vực là nhắc đến việc
gia nhập và đóng góp công sức của quốc gia đó vào một tổ chức quốc tế liên khu
vực hoặc một diễn đàn liên khu vực.
Trong các khuôn khổ hợp tác liên khu vực
mà Việt Nam tham gia thì vai trò của Việt Nam được đánh giá cao và mang tính
điển hình nhất đó là tham gia vào Diễn đàn Hợp tác Kinh tế Châu Á- Thái Bình
Dương (APEC). Diễn đàn này được 12 thành viên thuộc khu vực Châu Á-Thái Bình
Dương sáng lập tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao và Kinh tế tổ chức ở Can-bê-ra
tháng 11/1989 theo sáng kiến của Úc.
2.
Sự tham gia và vai trò của Việt Nam trong một số khuôn khổ
hợp tác khu vực và liên khu vực
2.1.
Việt
Nam với khuôn khổ hợp tác khu vực trong ASEAN
Kể từ khi tham gia vào khuôn khổ hợp tác khu vực trong
ASEAN, Việt Nam đã có những đóng góp to lớn vào việc xây dựng ASEAN phát triển
thịnh vượng và vững chắc. Bên cạnh việc xây dựng những quy định chung, tích cực
tham gia vào tất cả các hội nghị và có những đóng góp rất lớn vào những quyết
định chung của ASEAN, Việt Nam còn đóng góp rất tích cực vào việc xây dựng Hiến
chương ASEAN[3].
(1)
Tiến trình gia nhập ASEAN
Năm 1992, Việt Nam trở thành Quan sát viên, tham dự các
Hội nghị Bộ trưởng ASEAN hàng năm. Tháng 7/1994, Việt Nam được mời tham dự cuộc
họp đầu tiên của Diễn đàn Khu vực ASEAN và trở thành một trong những thành viên
sáng lập của Diễn đàn này. Ngày 28/7/1995, tại Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao
ASEAN lần thứ 28 (AMM-28) tại Bru-nây, Việt Nam chính thức gia nhập ASEAN và
trở thành thành viên thứ 7 của ASEAN. Kể từ đó đến nay, Việt Nam đã nhanh chóng
hội nhập, tham gia sâu rộng vào tất cả các lĩnh vực hợp tác của ASEAN và có
những đóng góp tích cực trong việc duy trì đoàn kết nội khối, tăng cường hợp
tác giữa các nước thành viên cũng như giữa ASEAN với các đối tác bên ngoài, góp
phần không nhỏ vào sự phát triển và thành công của ASEAN.
(2)
Thúc đẩy kết nạp thành viên
Đóng góp đáng ghi
nhận của Việt Nam trong ASEAN là vai trò tích cực của Việt Nam trong việc thúc
đẩy kết nạp các nước Lào, Mi-an-ma và Cam-pu-chia vào ASEAN, qua đó, hoàn tất ý
tưởng về một ASEAN bao gồm toàn bộ 10 quốc gia ở Đông Nam Á, đưa ASEAN trở
thành tổ chức đại diện cho toàn khu vực, chấm dứt thời kỳ chia rẽ giữa các nhóm
nước, mở ra giai đoạn hợp tác hữu nghị cùng phát triển ở khu vực[4].
(3)
Tham gia tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6
Sự kiện mang dấu ấn đậm nét của Việt Nam trong ASEAN là
việc tổ chức thành công Hội nghị Cấp cao ASEAN lần thứ 6 tại Hà Nội (12/1998).
Trong khoảng ba năm, sau khi Việt Nam chính thức trở thành thành viên của ASEAN
và trong bối cảnh khu vực đang trong cuộc khủng hoảng kinh tế tài chính nghiêm
trọng, được các nước thành viên ASEAN và dư luận quốc tế nói chung đánh giá
cao. Với việc thông qua Chương trình Hành động Hà Nội, Cấp cao ASEAN 6 đã góp
phần quan trọng tăng cường đoàn kết, đẩy mạnh hợp tác, khôi phục hình ảnh
ASEAN, đặc biệt định hướng cho sự phát triển và hợp tác của Hiệp Hội trong
những năm kế tiếp để thực hiện Tầm nhìn ASEAN 2020.
(4)
Hoàn thành tốt vai trò Chủ tịch Ủy ban thường trực ASEAN khóa 34
Tháng 07/2000- 07/2001, Việt Nam đã hoàn thành tốt vai
trò Chủ tịch Ủy ban thường trực ASEAN khóa 34 và ARF, tổ chức và chủ trì thành
công Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN lần thứ 34, Diễn đàn khu vực ASEAN lần
thứ 8, Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao ASEAN và các nước Đông Bắc Á, Các Hội nghị
sau Hội nghị Bộ trưởng Ngoại giao giữa ASEAN với các nước đối thoại và với từng
nước Đối thoại và Hội nghị sông Hằng- sông Mê Kông vào cuối tháng 07/2001.
Trong năm Việt Nam làm chủ tịch, ASEAN và ARF đã đạt được những kết quả
quan trọng, tiếp tục phát triển đúng hướng, phù hợp với lợi ích của từng nước
ASEAN và lợi ích của cả khu vực.
(5) Xây dựng và thông qua Tuyên bố Bali II
Việt Nam đã đóng vai trò tích cực cùng các nước ASEAN xây
dựng và thông qua Tuyên bố hòa hợp ASEAN II tại Bali, In-đô-nê-xia (10/2003),
đề ra những định hướng chiến lược cho sự phát triển của ASEAN, hướng tới xây
dựng một Cộng đồng ASEAN năng động, tự cường và gắn kết vào năm 2020 với ba trụ
cột chính là Cộng đồng an ninh ASEAN (ASC), Cộng đồng Kinh tế ASEAN (AEC) và
Cộng đồng văn hóa xã hội ASEAN (ASCC- ý tưởng về việc hình thành cộng đồng này
là theo sáng kiến của Việt Nam); và các Kế hoạch hành động nhằm triển khai thực
hiện Tuyên bố hòa hợp ASEAN II (11/2004 tại Viên chăn).
(6)
Đóng góp xây dựng Hiến chương ASEAN
Việt Nam đã chủ động và tích cực tham gia ngay từ đầu vào
quá trình hình thành ý tưởng, sau đó là soạn thảo, ký kết, phê chuẩn cũng như
triển khai đưa Hiến chương vào thực tế cuộc sống. Đặc biệt trong quá trình đàm
phán xây dựng Hiến chương, Việt Nam đã có nhiều đóng góp quan trọng mang tính
cân bằng, xây dựng đồng thời thể hiện vai trò là một thành viên năng động,
trách nhiệm góp phần điều hòa các khác biệt, cùng các nước ASEAN đi đến được
một văn bản dự thảo Hiến chương có giá trị, đáp ứng được yêu cầu chung.
(7)
Liên kết nội khối và ngoại khối
Việt Nam tiếp tục tham gia hiệu quả và có những đóng góp
tích cực trong quá trình xây dựng cũng như triển khai Lộ trình xây dựng Cộng
đồng ASEAN gồm các Kế hoạch tổng thể xây dựng 3 trụ cột của Cộng đồng ASEAN và
Kế hoạch công tác về Sáng kiến liên kết ASEAN (IAI) giai đoạn 2 (2009-2015),
được thông qua tại Hội nghị Cấp cao ASEAN 14 (tháng 2/2009). Bên cạnh việc tăng
cường thúc đẩy hợp tác và liên kết nội khối, Việt Nam đã tích cực tham gia thúc
đẩy hợp tác giữa ASEAN với các nước đối tác bên ngoài trên nhiều lĩnh vực khác
nhau, đồng thời góp phần đề cao và giữ vững vai trò chủ đạo của ASEAN tại các
tiến trình hợp tác khu vực. Việt Nam cũng có những đóng góp tích cực nhằm giữ
vững vai trò chủ đạo của ASEAN tại các tiến trình hợp tác khu vực do ASEAN khởi
xướng như ASEAN+1, ASEAN+3, EAS, Cấp cao Đông Á…, qua đó, góp phần thúc đẩy và
đề cao vai trò, vị thế quốc tế của Hiệp hội. Việt Nam đã góp phần quan trọng
thúc đẩy quan hệ đối ngoại của ASEAN phát triển cả về bề rộng và chiều sâu;
khuyến khích các đối tác tham gia và đóng góp xây dựng vào các trọng tâm và ưu
tiên của khu vực[5].
2.2.
Việt
Nam với khuôn khổ hợp tác liên khu vực trong APEC
(1) Tiến trình gia nhập APEC
Ngày 15/06/1996, Việt Nam chính thức gửi
đơn xin gia nhập APEC. Tiếp theo đó Việt Nam đã xây dựng và gửi bản ghi nhớ về
chế độ kinh tế Việt Nam cho ban thư ký APEC để tạo điều kiện thuận lợi cho các
nước APEC trong quá trình nghiên cứu và xét duyệt việc gia nhập của Việt Nam.
Ngày 25/04/1997 Việt Nam đã nộp đơn xin gia nhập vào 3 nhóm công tác của APEC
là: nhóm công tác về xúc tiến thương mại, nhóm công tác về khoa học công nghệ
trong công nghiệp và nhóm chuyên gia về hợp tác kỹ thuật nông nghiệp. Tại hội
nghị thượng đỉnh và hội nghị cấp Bộ trưởng APEC vào ngày 24-25/11/1997 tại
Canada, APEC đã tuyên bố chấp nhận kết nạp Việt Nam, Peru và Nga vào tháng
11/1998[6].
(2) Thực hiện kế hoạch hành động quốc gia
Kế hoạch hành động quốc gia (IAP) không
những là văn bản thể hiện các bước đi của Việt Nam tiến tới thực hiện mục tiêu
Bô-go của APEC về tự do hóa thương mại và đầu tư mà còn là công cụ quan trọng
để phổ biến các thông tin về chính sách kinh tế - thương mại cho các doanh
nghiệp ở các nước thành viên APEC nhằm góp phần thúc đẩy quan hệ thương mại,
thu hút đầu tư. Xác định tầm quan trọng của IAP, hàng năm, Chính phủ giao Bộ
Thương mại (nay là Bộ Công thương) chủ trì phối hợp với các Bộ, các ngành hữu
quan rà soát và bổ sung IAP trên 15 lĩnh vực bao gồm: Thuế, phi thuế, dịch vụ,
đầu tư, thủ tục hải quan, tiêu chuẩn hợp chuẩn, sở hữu trí tuệ, chính sách cạnh
tranh, mua sắm của chính phủ, cải cách chính sách, qui chế xuất xứ, giải quyết
tranh chấp, đi lại của doanh nhân, thu thập và xử lý thông tin[7].
Việt Nam tham gia đóng góp tích cực trong việc xây dựng mẫu IAP mới của APEC
nhằm làm cho IAP của các thành viên rõ ràng, minh bạch hơn với mục tiêu mang
lại lợi ích tối đa cho các doanh nghiệp. Bộ Thương mại đã chủ động mời chuyên
gia APEC vào Việt Nam và phối hợp với các Bộ- Ngành hữu quan tổ chức các lớp
tập huấn hướng dẫn cho các cán bộ Việt Nam xây dựng IAP theo mẫu mới[8].
(3) Thực hiện chương trình hợp tác kinh tế - kỹ thuật
Việt Nam đã tổ chức các khóa họp của Nhóm
công tác về khoa học- công nghệ công nghiệp (ISTWG) và tham gia một số cuộc hội
thảo và các khóa đào tạo liên quan, khởi xướng các kỳ họp của Nhóm giao thông
vận tải (TPTWG). Tổng cục bưu chính- viễn thông đã tham gia Nhóm công tác về
viễn thông APEC Tel. Bộ nông nghiệp và phát triển nông thôn đã tham gia nhóm
công tác kỹ thuật nông nghiệp (ATC) với chương trình ưu tiên liên quan đến việc
bảo tồn và sử dụng nguồn di truyền thực vật, công nghệ sinh học, sản xuất, chế
biến và tiêu thụ nông sản, kiểm dịch động thực vật. Bộ công thương đã kết hợp
các kỳ họp SOM, CTI để tham dự một số phiên họp của nhóm xúc tiến thương mại
APEC (TPWG) và tham gia chương trình khảo sát về hoạt động của các tổ chức xúc
tiến thương mại ở nền kinh tế thành viên APEC.
(4) Đăng cai APEC 2006
Vai trò và uy tín của Việt Nam được thể
hiện rõ nét nhất thông qua việc các thành viên APEC thống nhất ủng hộ Việt Nam
đăng cai APEC năm 2006. Sự thành công của năm APEC 2006 do Việt Nam tổ chức đã
để lại dấu ấn tốt đẹp đối với các thành viên. Việt Nam đã đóng góp vào xây dựng
các nội dung hợp tác, các chiến lược và kế hoạch hành động của APEC trong tất
cả các lĩnh vực, thực hiện nghiêm túc các cam kết của APEC, chủ động đề xuất
nhiều sáng kiến, đảm nhận vị trí điều hành nhóm công tác về đối phó với tình
trạng khẩn cấp, nhóm công tác về thương mại điện tử, triển khai thành công
khoảng 70 sáng kiến trên hầu hết các lĩnh vực thương mại, đầu tư, hợp tác kỹ
thuật, y tế, đối phó với tình trạng khẩn cấp, chống khủng bố[9].
(5) Đề xuất nâng cao vai trò của tổ chức
Việt Nam đề xuất nhiều biện pháp tăng
cường liên kết kinh tế liên khu vực, chuỗi cung ứng đáng tin cậy và thúc đẩy
tăng trưởng sáng tạo, trong đó coi trọng hợp tác ứng phó với thiên tai, an toàn
và an ninh hàng hải, và cứu hộ, cứu nạn trên biển. Việt Nam đề nghị APEC đẩy
mạnh hơn phối hợp với các cơ chế liên kết khác ở khu vực, hỗ trợ hợp tác tiểu
vùng và kết nối của ASEAN. Các thành viên đánh giá cao và ủng hộ Việt Nam dự
kiến đăng cai Hội nghị Cấp cao APEC vào năm 2017, hướng tới kỷ niệm 20 năm Việt
Nam tham gia Diễn đàn và đánh dấu kỳ Hội nghị Cấp cao lần thứ 25 của APEC[10].
3.
Đánh giá, nhận xét sự tham gia và vai trò của Việt Nam trong
một số khuôn khổ hợp tác khu vực và liên khu vực
3.1.
Trong khuôn khổ hợp tác khu vực (ASEAN)
Việt Nam đã và đang khẳng định được vị thế và uy tín của mình; các nước
thành viên ASEAN và các nước đối tác bên ngoài đều đánh giá cao sự tham gia
tích cực và những đóng góp của Việt Nam trong việc củng cố và phát triển trong
Hiệp hội, cũng như quan hệ hợp tác với các nước đối thoại của ASEAN. Việt Nam
đã có nhiều đổi mới, từ nâng cao nhận thức và xác định phương hướng, biện pháp
hợp tác đến việc cải thiện hiệu quả của tổ chức bộ máy và tăng cường phối hợp
giữa các Bộ, ngành tham gia hợp tác ASEAN, tạo nên một nỗ lực chung của quốc
gia thông qua Chương trình hành động của Chính phủ về việc Việt Nam tham gia
ASEAN đến năm 2015[11].
3.2.
Trong khuôn khổ hợp tác liên khu vực (APEC)
Những đóng góp của Việt Nam thể hiện
sinh động vai trò chủ động, tích cực và có trách nhiệm của Việt Nam trong thúc
đẩy liên kết khu vực và nâng cao vị thế của Việt Nam trong APEC. Nội dung hợp
tác của APEC phù hợp với quan tâm và lợi ích của Việt Nam-tăng cường liên kết
kinh tế khu vực, thúc đẩy tăng trưởng sáng tạo, bảo đảm an ninh lương thực, an
ninh nguồn nước, ứng phó với thiên tai- đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang
nỗ lực tái cơ cấu kinh tế và chuyển đổi mô hình tăng trưởng theo hướng bền vững[12].
Kết luận:
Qua phân tích việc Việt Nam tham gia vào
tổ chức khu vực Đông Nam Á ASEAN và tổ chức liên khu vực Châu Á- Thái Bình
Dương APEC, chúng ta thấy rằng Việt Nam đang nỗ lực không ngừng đóng góp vào
mục tiêu phát triển của của tổ chức ASEAN và diễn đàn APEC. Bài viết sử dụng
thao tác tổng hợp thông tin và có tham khảo rất nhiều các bài viết, bài báo
trên trang báo mạng, do đó, sự trùng lặp và sai sót thông tin là không tránh
khỏi. Người viết đã cố gắng để hoàn thiện bài, rất mong thầy cô có thể bỏ qua những
sai sót không đáng có này.
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO
1. Hội nhập kinh tế và sự
phát triển của Việt Nam: Báo cáo cuối cùng
Dự án do Ủy ban Châu Âu tài trợ
Tháng 12/2009
2. Tuyên bố Bali II
Nguồn: www.asean.org
3. AEC Blueprint
Nguồn: www.asean.org
4. ASEAN Economic Community; Nguồn: www.asean.org/communities/asean-economic-community
5. An Overview of the AEC Blueprint; Website: www.adbi.org
4. ASEAN Economic Community; Nguồn: www.asean.org/communities/asean-economic-community
5. An Overview of the AEC Blueprint; Website: www.adbi.org
6. Giáo trình Pháp luật Cộng
đồng ASEAN
Chủ biên: TS. Nguyễn Thị Thuận- ThS. Lê Minh Tiến
Nxb. Công an nhân dân, Hà Nội, 2012
7. Cộng đồng kinh tế ASEAN-
Sổ tay kinh doanh
Nguồn: trungtamwto.vn
8. Cộng đồng kinh tế ASEAN
(AEC): Xây dựng ASEAN thành một khu vực kinh tế ổn định, phồn vinh và có khả
năng cạnh tranh cao
Tổng hợp: Minh Anh. Website: www.baomoi.com
9. Việt Nam tham gia các tổ chức quốc tế
Cổng
Thông tin điện tử Chính phủ
10.
APEC- Sự hình thành và phát triển
Vụ Hợp tác Kinh tế Đa phương, BNG. 10/2009
Bộ ngoại
giao Việt Nam
11.
Việt
Nam nỗ lực thúc đẩy hợp tác trong APEC
VN tham gia tích cực khuôn khổ hợp tác khu vực
www.vietnamplus.vn
[1] Những thành tựu trong tiến trình hội nhập kinh tế quốc tế của
Việt Nam, Vụ Thông Tin Báo Chí - Bộ Ngoại Giao
[2] 28 năm hội nhập kinh tế quốc tế của Việt
Nam: Tiến trình, thành tựu và giải pháp thúc đẩy, GS.TS. Chu Văn Cấp Học viện
CT-HCQG Hồ Chí Minh;
[3] Việt Nam có vai trò quan trọng trong ASEAN, Nhận xét của Tổng
thư ký ASEAN Ong Keng Yong, Vụ Thông Tin Báo Chí - Bộ Ngoại Giao
[4] Tài liệu cơ bản về Việt Nam tham gia ASEAN,
Vụ Thông Tin Báo Chí - Bộ Ngoại Giao, www.mofa.gov.vn
[5] Việt Nam đóng góp quan trọng cho ASEAN, dantri.com.vn
[6]Việt Nam kỷ niệm 15 năm gia nhập APEC, Phương
Linh - Thanh Bình, kinhdoanh.vnexpress.net
[7] Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á Thái Bình Dương- APEC, doc.edu.vn
[8] Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á Thái Bình Dương – APEC, luanvan.co
[9] Việt Nam nỗ lực thúc đẩy hợp tác trong APEC, www.vietnamplus.vn
[10] Việt Nam tích cực tham gia APEC và hội nhập châu Á-TBD, Theo TTXVN,
Vietnam+, dantri.com.vn
